જય શાસન સમ્રાટ

પ. પૂ.આચાર્ય શ્રી વિજય નેમિસૂરીશ્વર મહારાજને 20મી સદીના સૌથી સક્ષમ, સૂરીચક્ર ચક્રવર્તી માનવામાં આવે છે.
તેઓ આબાલ બ્રહ્મચારી હતાં. સંપૂર્ણ નિષ્ઠાવાન વ્યક્તિ હતાં. તેમની તપસ્યા-શક્તિ મહાન હતી. તેઓ કુદરતી મળેલી બુદ્ધિથી બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતાં હતાં. અને તેમનું પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ   જૈન ધર્મનું અજવાળું પાથરતું  હતું. આ આચાર્યે જૈન ધર્મનો સુવર્ણ ઇતિહાસ ઉભો કર્યો છે. એક  ઐતિહાસિક યુગ કર્યો છે; તેમની પ્રવૃત્તિઓમાં જ્ઞાનનો, ત્યાગનો, તીર્થોના જિર્ણોદ્ધારો, ધાર્મિક ગ્રંથોનું રક્ષણ, નવી કૃતિઓનું લેખન અને તેમના પ્રકાશન તેમજ ગ્રંથોની સંપૂર્ણ પુસ્તકાલયોની જાળવણીનો સમાવેશ થાય છે, જેના માટે તેમણે માર્ગદર્શન પૂરું પાડ્યું હતું. તેમની પ્રેરણાથી જૈન સમાજમાં સૌપ્રથમવાર જૈન સાહિત્યના પ્રકાશનનો શુભ પ્રારંભ થયો હતો.

જૈન શાસનના ત્રણ મૂળભૂત તત્ત્વો છેઃ
દેવ તત્ત્વ, ગુરુ તત્ત્વ અને ધર્મ તત્ત્વ.
‘દેવ’ તે છે, જે આત્મ-સાક્ષાત્કારનો અથવા મુક્તિનો માર્ગ બતાવે છે – માર્ગ (સંપ્રદાય) ને માર્ગદર્શન આપતું તત્વ.
‘ગુરુ તે છે, જે માર્ગ (પંથ) અપનાવે છે અને અન્ય લોકોને બતાવે છે કે તેને કેવી રીતે અપનાવવો.
‘ધર્મ’ એ માર્ગ છે – દેવ દ્વારા બતાવેલ સંપ્રદાય.

તેમના મહાન પરોપકાર માટે અમે દેવના ઋણી છીએ. પરંતુ તેની શારીરિક ગેરહાજરીમાં તે માર્ગને સતત ચાલુ રાખવાનું કાર્ય ગુરુ તત્ત્વના ખભા પર રહેલું છે. ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં આવા ગુરુઓની અવિરત શ્રેણી પ્રચલિત છે. આ શ્રેણીમાં પ્રથમ અને અગ્રણી ભગવાન સુધર્મા સ્વામી હતા.

તેમના અનુગામી શિષ્યોની ભવ્ય સાંકળમાં પ્રતિષ્ઠિત આચાર્યો હતા. આ આચાર્યોએ એક તરફ મહાવીરના માર્ગને અવિરત ચાલતો રાખ્યો અને બીજી તરફ પોતાનું આધ્યાત્મિક કલ્યાણ કર્યું.

શ્રી વિજય નેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ, ધર્માચાર્યોની આ તેજસ્વી શ્રેણીમાં સૌથી મજબૂત કડીઓ પૈકી એક હતાં. નેમિસૂરિજી મહારાજ, એક ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક વિસ્મયકારક-પ્રેરણાદાયી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા હતાં.જેઓ વિક્રમ સંવત (V.S.) ની 20મી સદીના અગ્રણી જૈન આચાર્ય તરીકે વિકસ્યાં હતાં. તેનો પરિચય આપવો એ સૂર્યનો પરિચય કરાવવા માટે દીવો પકડવા જેવું છે. તેઓ સ્વ-પરિચિત વ્યક્તિત્વ હતાં. સમગ્ર દેશમાં ભાગ્યે જ કોઈ જૈન હશે જે તેમના નામ અને ખ્યાતિથી વાકેફ ન હોય.

તેમના જન્મ અને મૃત્યુને લગતી દુર્લભ ઘટનાઓ ચમત્કારિક હતી. તેમનો જન્મ મહુવા શહેરમાં,વિ.સં. 1929ના કારતક મહિનાની સુદ એકમે થયો હતો. (1872 C.E.). તેમનું મૃત્યુ વર્ષ વિ.સં.  2005 ના છેલ્લા મહિના (આસો)ના છેલ્લા દિવસે રાત્રે થયું હતું. (1948 C.E.)મહુવા શહેરમાં તેમનો જન્મ અને જન્મ સ્થળની નજીક જ તેમનો સ્વર્ગવાસ.તેમને જન્મ‌ આપનાર માતાનું નામ દિવાળીબાઈ હતું. અને જે દિવસે તેમનું મૃત્યુ થયું તે દિવસે (ચોવિયાર ઉપવાસ)દિવાળી જ હતી.પિતાનું નામ લક્ષ્મીચંદભાઈ હતું અને તેઓ લક્ષ્મી કહેતા ધનતેરસના દિવસે જ સ્વર્ગવાસી થયાં હતાં.

તેમના જીવનની આ દુર્લભ ઘટનાઓ ઉપરાંત, તેમની પાસે અનેક ભવ્ય ગુણો અને મહાન સિદ્ધિઓ છે જે તેમને ઉચ્ચ સન્માનમાં રાખવા માટે પ્રેરણા આપે છે.

 તેની  એટલી પ્રબળ ઈચ્છા હતી કે તેણે સોળ વર્ષની નાની ઉંમરે ઘરેથી ભાગીને દીક્ષા (ત્યાગ)નો મહત્ત્વનો નિર્ણય લીધો. તેઓ તેમના સાધુ જીવન દરમ્યાન તેમની પ્રતિજ્ઞાઓ માટે સાચાં રહ્યાં.

તેમનું જીવન તેમના અદ્ભુત ગુણો અને અનન્ય સિદ્ધિઓને કારણે એક મહાન પ્રેરણા અને આદરનું કારણ છે.

આદરણીય ગુરુ શ્રીવૃધ્ધિચંદ્રજીની આશ્રય હેઠળ તેમના દીક્ષા આપવામાં આવી. તેમણે દીક્ષા જીવનમાં નિષ્કલંક આચરણનું સખતપણે પાલન કર્યું.  તેમના ગુરુની પ્રખર સેવાઓ દ્વારા તેમણે તેમના તરફથી મહાન આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કર્યા અને જૈન શાસ્ત્રોના, અથાક અભ્યાસ દ્વારા મહાન વિદ્વાન બન્યાં.

તેમના ગુરુના  કાલધર્મ (મૃત્યુ) પછી, તેમણે વધુને વધુ ઉત્સાહિત બની, જૈન શાસનની સેવા કરવા માટે સ્વતંત્ર રીતે ઘણી જગ્યાએ વિહાર કર્યો. તેમણે ઘણા લાયક તેજસ્વી આત્માઓને તેમને દીક્ષિત બનવાની પ્રેરણા આપી. તેઓ શાસનના સમર્થ સેવકો, પ્રતિષ્ઠિત વિદ્વાનો અને આચારના કડક અનુયાયીઓ પણ બન્યા.

 તેમની વિશિષ્ટ સિદ્ધિઓનું વર્ણન નીચે મુજબ છે:

• તેમણે જૈન શાસ્ત્રો અને આચરણના શૈક્ષણિક જ્ઞાનનો ફેલાવો કરવા સમગ્ર ગુજરાત અને રાજસ્થાન રાજ્યમાં અસંખ્ય જૈન શાળાઓ (પાઠશાળાઓ)ની સ્થાપના કરી. તેમણે ધાર્મિક પુસ્તકોમાં પ્રાચીન સાહિત્યનો સંગ્રહ અને રક્ષણ કરવા માટે અનેકવિધ જ્ઞાનભંડારો અને પુસ્તકાલયોની પણ સ્થાપના કરી.

• દયાળુ હોવાને કારણે, તેમણે દરિયાકાંઠાના ગામોમાં માછીમારોને ઉપદેશ આપ્યો. તેમનો પ્રચાર એટલો પ્રભાવશાળી હતો કે હજારો માછીમારો માછીમારી છોડી દેવા પ્રેરાયા. તેણે ઘણા પશુઓને કતલખાને જતા બચાવ્યાં.

• તેમણે પાંજરાપોળના દેવાની પતાવટ કરવા માટે લાખો રૂપિયાનું ભંડોળ એકત્ર કરવામાં બે વાર મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. તેમણે વૃદ્ધ અને નબળા પ્રાણીઓ માટે પાંજરાપોળની સ્થાપનાને પણ પ્રોત્સાહન આપ્યું.

• તેમણે માતર, શેરીસા, વામજ, કાપરડા અને કદંબગીરી જેવા ઘણા તીર્થ સ્થાનોના નવીનીકરણની પ્રેરણા આપી. વધુમાં તેમણે મહાતીર્થો, શત્રુંજય (પાલિતાણા), ગિરનાર (જૂનાગઢ), તારંગા અને સમેત-શિખરજી જેવા મહાન તીર્થસ્થાનોના રક્ષણના મુદ્દાઓ સાથે કામ કરતા અનેક પડકારોનો સફળતાપૂર્વક સંઘર્ષ કર્યો અને સામનો કર્યો. તેમણે આણંદજી-કલ્યાણજી પેઢીને તીર્થોની જાળવણી અને જીર્ણોદ્ધાર માટે માર્ગદર્શન આપ્યું.

• તેમણે પોતે સંખ્યાબંધ વિદ્વતાપૂર્ણ પુસ્તકો (ગ્રંથો) ની રચના કરી હતી અને તેમના વિદ્વાન શિષ્યોને ઘણા વધારાના પુસ્તકો લખવા માટે પ્રેરણા અને માર્ગદર્શન આપ્યું હતું.વધુમાં તેમણે શ્રી હરિભદ્રસૂરિ, હેમચંદ્રાચાર્ય અને યશોવિજય વાચક જેવા સૌથી પ્રખ્યાત પ્રાચીન આચાર્યોના શ્રેષ્ઠ ગ્રંથો મેળવ્યાં, પ્રથમ વખત સંપાદિત અને પ્રકાશિત કર્યા આમ તેઓ જ્ઞાનની પ્રગતિ અને પ્રાપ્તિની પ્રવૃત્તિના પ્રેરિત બન્યા. તેણે સંઘમાં સાધુઓ અને શ્રાવકોમાં શીખવાની જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપ્યું.

• તેમણે અંજન-શલાકા, સિદ્ધચક્ર-પૂજન, અરિહંત મહાપૂજન યોગોદ્વહન જેવા વિશિષ્ટ ધાર્મિક સંસ્કારો અને વિધિઓની પરંપરાઓને પુનર્જીવિત કરી, જે લાંબા સમયથી ખોવાઈ ગઈ હતી, અને તેમને કરવાની યોગ્ય પદ્ધતિ સાથે વ્યવહારમાં લાવ્યા. આ શાસ્ત્રોના સાચા અર્થ સાથે સુસંગત હતું.

• તેમણે યોગોદ્વહનની પરંપરાને પણ ફરી શરૂ કરી, જે ભુલાઈ ગઈ હતી. આ રીતે તેઓ પ્રથમ તપગચ્છીય આચાર્ય બન્યાં. જેમને શાસ્ત્રોમાં નિર્ધારિત વિધિઓ સાથે ગણી, પંન્યાસ અને સૂરિની ત્રણ પદવીઓ (પદવીઓ) એનાયત કરવામાં આવી હતી.

• તેમણે ભાવનગર, વલભીપુર, ગોંડલ, જેસલમેર અને ઉદયપુર જેવા અનેક રજવાડાઓના રાજાઓ અને રાજવીઓને ઉપદેશ આપ્યો અને તેમને તીર્થ સ્થાનોની રક્ષા અને જીવો પ્રત્યે કરુણા જેવા સારા કાર્યો કરવા પ્રેરણા આપી.

• તેમણે વિવિધ જ્ઞાતિઓ, પેટાજાતિઓ અને સંઘો વચ્ચે વિવિધ સ્થળોએ તથ્યપૂર્ણ મધ્યસ્થી દ્વારા વિવાદોનું સમાધાન કર્યું અને તેમની વચ્ચે એકતા અને સંવાદિતા લાવી.

• તેની પાસે બે મજબૂત અને દુર્લભ વિશેષતાઓ છે, જે તેણે મજબૂત રીતે આંતરિક રીતે વ્યક્ત કરી છે. તેઓ મન, વાણી અને ક્રિયા દ્વારા અખંડ બ્રહ્મચર્યના પાલનમાં આંતરિક રીતે મજબૂત આસ્તિક અને અભ્યાસી હતાં. અને સફળતાપૂર્વક કામો કરવાની વિશેષ ક્ષમતા ધરાવતા હતાં, આ બધું હોવા છતાં, તેઓ અત્યંત વિનમ્ર હતાં અને તેમણે ક્યારેય પોતાને શ્રેષ્ઠ આચાર્ય તરીકે રજૂ કરવાનું વિચાર્યું ન હતું. તે માત્ર પોતાની જાતને એક સામાન્ય આત્મા કહે છે જેની તુલના ભૂતકાળના મહાન આચાર્યોના પગની ધૂળના કણ સાથે કરી શકાય. તેમની નમ્રતા નીચેના પ્રસંગ દ્વારા સારી રીતે દર્શાવવામાં આવી છે.

તેમણે અથાગ પ્રયત્નો કરીને કદંબગીરીના દરબારોને વ્યસન મુક્ત બનાવ્યાં. તેઓ અગાઉ જુગાર અને દારૂ પીવા વગેરેમાં વ્યસ્ત રહેતાં હતાં. આ રીતે દરબારો તેમને તેમના ગુરુ માનતાં હતાં. આ જવાબદારી પુરસ્કારની ભાવના સાથે, તેઓએ તેમના માટે કંઈક કરવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી. તેને એક સારી તક માનીને, તેમણે તેમને તીર્થના નવીનીકરણ માટે કદંબગીરી ટેકરી પરની જમીનના કેટલાક પ્લોટ આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીને વેચવા માટે પ્રેરિત કર્યા.

તેથી દરબારોએ કહ્યું, “મહારાજ, અમે તમારા માટે આદર ધરાવીએ છીએ. અમે તમને પ્રેમથી જમીન ભેટમાં આપીશું. અમને પૈસા માટે તે વેચવાનું પસંદ નથી.” સૂરીજીએ કહ્યું, “અમારા જૈન સાધુઓ પાસે જમીન કે કોઈ મિલકત નથી”. દરબારોએ પછી જગદ્ગુરુ હિરવિજયસૂરિજીના ઉદાહરણો ટાંક્યા અને કહ્યું કે “જો આચાર્યે બાદશાહ અકબર દ્વારા આપવામાં આવેલ શત્રુંજય પર્વત ના લીઝના દસ્તાવેજો સ્વીકાર્યા હતા, તો પછી તેમણે કદંબગીરી પરના પ્લોટ કેમ ન સ્વીકારવા જોઈએ?”

તેમની દલીલના જવાબમાં સૂરિજીએ કહ્યું, “પ્રિય ભાઈઓ, શ્રી હિરવિજયસૂરિજી જગદ્ગુરુ હતા. હું તેમની આગળ એક સામાન્ય આત્મા છું. હું તેમનું અનુકરણ કરી શકતો નથી. હું તેમના ચરણોની ધૂળના કણ જેવો છું.” તેમની જીવનકાળની સિદ્ધિઓ અને સિદ્ધિઓ દ્વારા, તેમણે જૈન શાસ્ત્રોના અર્થ અને જૈન શાસનના યોગ્ય આચરણને પુનઃશક્તિ અને પુનર્જીવિત કરવામાં મજબૂત અસર કરી. આથી તેઓ સમગ્ર જૈન સંઘમાં ખરા અર્થમાં જાણીતા છે.

 ત્યાગ પહેલા શાસન સમ્રાટનું (દીક્ષા) જીવન 

મહુવા એ સૌરાષ્ટ્રનું બંદર છે – સૌંદર્યની ભૂમિ. શાસન સમ્રાટનો જન્મ લક્ષ્મીચંદભાઈ અને દીવાની બેનના પરિવારમાં વર્ષ 1929 ના શુભ નવા વર્ષના દિવસે થયો હતો. તેમનું નામ નેમચંદ રાખવામાં આવ્યું, કારણ કે તેમનો જન્મ વૃશ્ચિક રાશિમાં થયો હતો.

તે શરૂઆતમાં ધૂળ-શાળામાં શીખ્યો હતો. તે ધૂળની શાળા હતી, કારણ કે બાળકોને લાકડાના બોર્ડ પર ફેલાયેલી ધૂળમાં લાકડી વડે મૂળાક્ષરો અને સંખ્યાઓના અક્ષરો લખવાનું શીખવવામાં આવતું હતું. તેમણે સાત વર્ષ સુધી સ્થાનિક શાળામાં અને ત્યારબાદ ત્રણ વર્ષ સુધી અંગ્રેજી શાળામાં અભ્યાસ કર્યો. અભ્યાસ બાદ તે  શેરબજારમાં ગયો.  તેના પિતાની ઇચ્છા મુજબ થોડો વેપાર શીખવા માટે. તેણે પોતાની જાતને કરણની પેઢીમાં તાલીમ લીધી અને આખરે બિઝનેસમાં પકડ મેળવી. પરંતુ તેણે ટૂંક સમયમાં તેમાં રસ ગુમાવ્યો અને સંસ્કૃત અને ધાર્મિક સૂત્રો શીખવા માટે લાયક બન્યાં. તેમના પિતાની સંમતિથી તેઓ પરમ પૂજ્ય શ્રી વૃધ્ધિચંદ્રજી મહારાજ પાસે અભ્યાસ કરવા ભાવનગર ગયાં.

 શાસન સમ્રાટને કેવી રીતે દીક્ષા મળી

ભાવનગરમાં ગુરુભગવંતની કૃપાથી તેણે અભ્યાસમાં સારી એવી પ્રગતિ કરી. અભ્યાસ દરમિયાન તેઓ તેમના ગુરુભગવંત તેમજ અન્ય મુનિરાજોની ભક્તિભાવ પૂર્વક સેવા કરતાં હતાં. તેઓ તેમના ગુરુભગવંતના સતત સાંનિધ્યથી ધન્યતા અનુભવતાં હતાં. આ ત્રણેય પરિબળો થોડા જ સમયમાં તેમનામાં સાંસારિક જીવનથી અલિપ્તતાનો અનુભવ કરવા લાગ્યાં. તેણે કહ્યું, “મેં શાળામાં અભ્યાસ કર્યો, ધંધો કર્યો અને હવે હું અહીં ભણી રહ્યો છું. પણ આગળ શું? શું મારે દુન્યવી જુસ્સાથી લલચાઈને મારું જીવન નિરર્થક રીતે સમાપ્ત કરવું  ? તેનો અર્થ શું છે? બીજી બાજુ, મારે કરવું જ જોઈએ. આવા કેટલાક ઉમદા મિશન (જે) મારું તેમ જ અન્યનું પણ ભલું કરશે. અને તે મિશન છે સાધુતા. (સાધુપણુ). કેવું નિર્દોષ અને દોષરહિત જીવન!”

આ વિચારનું બીજ તેના મનમાં જડ્યું અને સમય વીતતા તેનું પોષણ થવા લાગ્યું. અંતે ગુરુભગવંતના ઉપદેશો દ્વારા તે સારી રીતે આકાર પામ્યું હતું. જે અલગતાની લાગણીથી ભરેલું હતું. આ કારણે તે સાંસારિક જીવનથી તદ્દન વિપરિત બની ગયો. વાત એટલી હદે હતી કે જ્યારે તેમના મહુવાના પિતાએ તેમને તેમના દાદીમાના દુઃખદ અવસાન વિશે પત્ર લખ્યો ત્યારે તેમણે જવાબમાં કહ્યું હતું કે, “આ સાંસારિક જીવન અર્થહીન છે. કોઈ કોઈનું નથી. તેથી ધર્મનું પાલન કરવામાં સખત મહેનત કરવી જોઈએ અને ધર્મ પ્રવૃત્તિઓ  જ અર્થપૂર્ણ છે.”

જ્યારે પિતાએ આ વાંચ્યું, ત્યારે તેમને ખાતરી થઈ કે જો છોકરો વધુ સમય ભાવનગરમાં રહેશે, તો તે ચોક્કસ સાધુ બનશે. આથી તે બીમાર હોવાનું જણાવી તેને પાછો બોલાવ્યો હતો અને પછી તેની ગતિવિધિઓ જોવામાં વધુ સતર્ક બન્યાં હતાં.

સામા પક્ષે નેમચંદભાઈ પણ તેમના વિચારોમાં પ્રબળ બન્યાં. દુર્લભજીભાઈ, તેમના મિત્ર મુમુક્ષુ હતા, – દીક્ષાની ઈચ્છા ધરાવતાં હતાં. તેને પણ તેની પરવાનગી મળી ન હતી. તેથી બંને મિત્રોએ ભાગી જવાની યોજના બનાવી અને જ્યારે તક મળી ત્યારે તેઓ ભાવનગર માટે અડધી રાત્રે ઊંટ ઉપર બેસી ઘરેથી નીકળી ગયા અને ગુરુભગવંતને દીક્ષા માટે વિનંતી કરી. ગુરુભગવંતે તેમના માતાપિતાની પરવાનગી વિના તેમને દીક્ષા આપવાનો સ્પષ્ટ ઇનકાર કર્યો.

દુર્લભ વિશે કોઈ સમસ્યા ન હતી, કારણ કે તેના પિતા મૃત્યુ પામ્યાં હતાં. તેથી એક શુભ દિવસે, તેમને ગુરુમહારાજે દીક્ષા આપી. હવે નેમચંદભાઈએ કોઈપણ રીતે દીક્ષા મેળવવાનો દૃઢ સંકલ્પ કર્યો. તેમણે મહારાજ  શ્રી રત્નવિજયજીનો સંપર્ક કર્યો અને તેમને સાધુનાં સંપૂર્ણ વસ્ત્ર આપવા માટે સમજાવ્યા. જ્યારે તેને તે મળ્યું, તેણે તેને એકાંતમાં મૂક્યા અને પોતે ગુરુમહારાજ સમક્ષ સ્વયં સાધુ જીવનના કપડાં પહેરીને રજૂ થયાં.

 ગુરુમહારાજ શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયાં. પરંતુ જ્યારે તેને તેની હિંમતનો અહેસાસ થયો, ત્યારે તે સંમત થયાં અને તેને શુકનિયાળ જેઠ સુદ સાતમના દિવસે વિધિ કરીને દીક્ષા આપી અને ‘ઓઘો’ જે ગચ્છપતિ શ્રી મુલચંદજી મહારાજાના પવિત્ર વારસા રૂપ હતો તે તેઓને આપવામાં આવ્યો. તેમનું નામ મુનિ નેમવિજયજી પાડવામાં આવ્યું. આ ગૌરવપૂર્ણ ઘટના શુભ દિવસે બની હતી – જેઠ સુદ સાતમ. વર્ષ 1945 V.S (1888 CE).

 આધ્યાત્મિક જીવન અને જૈન શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ

સાધુ થયા પછી, મુનિ નેમવિજયજી રોજના સંયમ જીવનના સંસ્કારોનું પાલન કરવામાં સંપૂર્ણ રીતે મગ્ન હતાં. તેમણે પોતાની જાતને, ગુરુ ભગવંત તેમજ અન્ય વરિષ્ઠ મુનિવરોમાં સમર્પિત કરી અને ખુબ ઉત્સાહથી તેઓને સહાયતા અને સેવા આપી. પરિણામે, તેઓ ગુરુભગવંતના સૌથી પ્રિય  શિષ્ય બન્યાં અને તેમની કૃપા પ્રાપ્ત કરી. સાથે-સાથે પોતાનામાં સાધુના સારા ગુણો, જેમ કે અષ્ટ-પ્રવચન માતાનું નિર્દોષ પાલન, સેવા – ભક્તિ ગમવી અને અભ્યાસ માટેની ઉત્સુકતા.

તે આવશ્યક સૂત્રોમાં પહેલેથી જ સારી રીતે વાકેફ હતા – સાધુ માટે જરૂરી, ખૂબ જ ટૂંકા સમયમાં હવે વ્યાકરણ (વ્યાકરણ) નો અભ્યાસ શરૂ કરવાં માટે તેણે શીખવાનું શરૂ કર્યું, ‘સિદ્ધાંત-ચંદ્રિકા’ થી શરૂ કરો. તેમણે રઘુવંશ અને કિરાત જેવાં પુસ્તકો , કવિતાઓ વાંચી. પછી પોતાના ગુરુની ઈચ્છા પૂર્ણ કરવાના હેતુથી, તેણે સિદ્ધાંત-કૌમુદી નામના અમર) વ્યાકરણનો અભ્યાસ કર્યો. સિડ અને બાય સાઇડ તેણે મઘ-નૈષધ જેવા મહાકાવ્યો વાંચ્યા. પોતાનો અભ્યાસ ચાલુ રાખતાં, તેઓ અન્ય સાધુઓને પણ શીખવતાં હતાં.

પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી પ્રતાપવિજયજીની આગેવાની હેઠળ વિ.સં. ૧૯૪૭ વૈશાખ સુદ સાતમના પવિત્ર દિવસે શાસ્ત્રો અનુસાર ચુસ્તપણે યોગોદ્વહન વિધિ સંસ્કાર કર્યા. અન્ય સાધુઓ સાથે મળીને વડી-દીક્ષા મેળવી.

ભાવનગર પરત ફર્યા. ગુરુભગવંતની તબિયત બગડતી જતી હતી. તેની સંભાળ રાખવામાં તે જાગ્રત બન્યો. તેનો સ્ટડ) ચાલુ રાખ્યો. તે દરમિયાન ન્યાયશાસ્ત્ર (તર્કશાસ્ત્ર)ના અજોડ સ્કોલર એવા પૂજ્ય મુલચંદજી મહારાજનાં ખૂબ જ વિદ્વાન શિષ્ય પૂજ્ય દાનવિજયજીએ ભાવનગરની મુલાકાત લીધી. ધાર્મિક વિધિઓનું પાલન કરવામાં નિષ્ઠા અને ભક્તિ પ્રાપ્ત કરવા માટે નેમવિજયની ઉત્સુકતાથી તેઓ ખૂબ જ પ્રભાવિત થયાં હતાં. તેઓ પાલિતાણા ગયાં  ત્યાં તેમણે ‘શ્રી બુદ્ધિ સિંહજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા’ની સ્થાપના કરી. સાધુ અને સાધ્વી ભગવંતોને ન્યાય (તર્ક) અને વ્યાકરણ (વ્યાકરણ) શીખવવાના હતાં ત્યાં જૈન પાઠશાળાની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી,

 પૂજ્ય દાનવિજયજીએ વૃધ્ધિચંદ્રજી મહારાજને પત્ર લખ્યો હતો કે જો તેઓ નેમવિજયજીને પાલિતાણા મોકલશે તો તેઓ પાઠશાળાનું સંચાલન સારી રીતે કરશે અને સાધુ – સાધ્વીઓને શીખવશે.  ગુરુભગવંતે નેમવિજયને પાલિતાણા જવાનું કહ્યું. તે ગુરુભગવંતની નાદુરસ્ત તબિયત જોઈને જવા માટે અચકાતાં હતાં, તેમ છતાં તેમણે ગુરુની ઈચ્છાને માન આપી પાલીતાણા ગયાં. તેમણે પાઠશાળા ખૂબ સારી રીતે ચલાવી અને પૂજ્ય દાનવિજયજી મ.સા. હેઠળ તેમનો પોતાનો અભ્યાસ પણ ચલાવ્યો. ભાવનગરમાં પહેલા ગુરુભગવંતની હાલત કફોડી થઈ અને અંતે વૈશાખ સુદ સાતમના દિવસે. તેમણે અંતિમ વિદાય લીધી. ઊંડી શાંતિમાં અને ગંભીરતાથી મંત્ર ઉચ્ચાર્યો – ‘અરિહંત સિદ્ધ સાહુ* અને અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યાં.

પાલીતાણામાં રહેલા નેમવિજયજી મહારાજ આ સમાચારથી ખૂબ જ દુઃખી અને આઘાત પામ્યાં. તે એટલા બધા અસ્વસ્થ હતા કે તે ગોચરી પાણીમાં અણગમો હતો. તે વધુ દુઃખી હતા, કારણ કે તેની અંતિમ ક્ષણોમાં તેની બાજુમાં રહી શક્યા ન હતા. પરંતુ આખરે, તેમના પર સારી ભાવના પ્રવર્તી, તેમણે સમાધાન કર્યું, શાંત કર્યું અને શાસનની સેવા માટેની ગુરુભગવંતની ઇચ્છાઓને પૂર્ણ કરવાનો નિશ્ચિતપણે દ્રઢ સંકલ્પ કર્યો. તેમણે સિદ્ધહેમ-શબ્દાનુશાસન-બ્રૃહદ્ વૃત્તિ અને વ્યુત્પત્તિવાદ દ્વારા વ્યાકરણનો અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો. તેમણે પૂજ્યશ્રી પંજાબી દાનવિજયજી મહારાજ હેઠળ ન્યાય પરના વિશિષ્ટ ગ્રંથોનો અભ્યાસ કર્યો.

ત્યાર બાદ તેમણે સ્વતંત્ર ચાતુર્માસ કર્યા. અનેકવિધ પ્રવૃતિઓ છતાં, તેમણે જાતે જ ઘણા શાસ્ત્રો શીખ્યાં. તેમણે પંડિતો અને વિદ્વાનોની મદદથી પરિભાષેંદુશેખર, ચિંતામણિ વગેરે જેવા અન્ય ઘણા શાસ્ત્રોનો પણ અભ્યાસ કર્યો. તેમણે સંખ્યાબંધ આગમશાસ્ત્રોના પણ અભ્યાસ કર્યા.

તેમણે જે પણ અભ્યાસ કર્યો તે તેમની યાદશક્તિ, બુદ્ધિ અને સમજણની મહાન શક્તિને કારણે તેમણે પોતાના મગજમાં નિશ્ચિતપણે સમાવી લીધું. તેમણે પોતાના શિષ્યોને એ જ રીતે તૈયાર કરીને જ્ઞાન-સાધના અને શાસ્ત્રાભ્યાસની પ્રણાલી શરૂ કરી.

 ગણી અને આચાર્ય તરીકે શાસન-સમ્રાટની સ્થાપના.

શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજે નેમવિજયજી મહારાજમાં યોગ્યતા (મૂલ્ય) જોઈ હતી અને તેમણે પૂ. શ્રી ગંભીરવિજયજીને કહ્યું હતું કે , જેઓ તેમના સૌથી વરિષ્ઠ શિષ્ય (શાસન સમ્રાટના વરિષ્ઠ મોટા ગુરુ ભાઈ) હતાં કે તેઓ નેમવિજયજીને આચાર્ય બનાવે, જૈન આગમના યોગોદ્વહનની વિધિ કરાવે. . ગુરુભગવંત પૂ.શ્રી ગંભીરવિજયજીના તે નિર્દેશ પ્રમાણે પૂ. શ્રી નેમવિજયજીને ભાવનગર આવવા વિનંતી કરવા અગ્રણી શ્રાવકોને મોકલ્યાં પરંતુ તેમની નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે નેમવિજયજીએ પંન્યાસજી મહારાજને અમદાવાદ પધારવા વિનંતી કરી. તેમણે અમદાવાદના નામાંકિત શ્રાવકોને આમંત્રણ સ્વીકારવા મોકલ્યા.

પુઇયા પંન્યાસજી મહારાજે વિનંતી સ્વીકારી, અમદાવાદ આવ્યા અને ચાતુર્માસ માટે પાણીરાપોળમાં રોકાયાં. તે વર્ષ હતું 1957.  વી.એસ. (1900 CE નેમવિજયજીએ શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર વગેરેના યોગોદ્વહનની શરૂઆત કરી. બે વર્ષમાં, તેમણે ભગવતી સૂત્ર સિવાયના તમામ આગમોની યોગ વિધિ પૂર્ણ કરી.

આગામી ચાતુર્માસ ભાવનગરમાં હતું. પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે નેમવિજયજી મહારાજને શ્રીભગવતીસૂત્રના યોગમાં પ્રવેશ કરાવ્યો.ચાતુર્માસ પછી તેઓ વલ્લભીપુર ગયાં.

વર્ષ 1960 V. S. (1903 CE) માં કારતક વદ સાતમના દિવસે, પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે તેમને ભગવતીસૂત્ર માટે તેમની સંમતિ સ્વરૂપે ગણિપદ અર્પણ કર્યું.

ચાલુ માગસર સુદ ત્રીજના દિવસે, પછી તેમને પંન્યાસ પદ એનાયત કરવામાં આવ્યું. તે દિવસોમાં તપગચ્છમાં કોઈ સમર્થ, સક્ષમ આચાર્ય મહારાજ નહોતા. આચાર્ય-પદ પર કેટલાક વિસ્મયકારક શાસન-પ્રભાવક સાધુ સ્થાપિત કરવાનું લોકોના વિચારમાં હતું. પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજ અને સૌથી વરિષ્ઠ મુનિવર શ્રી ગંભીર વિજય મહારાજા, નેમવિજયજીને આચાર્યપદ માટે એકદમ યોગ્ય માનતા હતા. તેઓએ અખિલ ભારતીયની છઠ્ઠી બેઠક દરમિયાન સંઘના અગ્રણી મહાનુભાવો સમક્ષ પોતાનો વિચાર રજૂ કર્યો.

વર્ષ 1964માં ભાવનગરમાં યોજાયેલ જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંમેલન વિ.સં. (1907 CE) તેઓએ આ પ્રસ્તાવને ખૂબ આનંદથી સ્વીકાર્યો અને પૂજ્ય પંન્યાસજી ગંભીર વિજયજી મહારાજને , શ્રી નેમવિજયજી મહારાજને આચાર્યપદ આપવા વિનંતી કરી. ત્યાં તેમણે નેમવિજયજીને સૂરીમંત્ર પંચ-પ્રસ્થાનની વિધિપૂર્વક આરાધના કરાવવા દ્વારા આચાર્ય પદવી આપવામાં આવી.

વર્ષ 1964માં જેઠ સુદ પાંચમના દિવસે વિ.સં. (1907 CE) અભૂતપૂર્વ ધામધૂમ અને ઉજવણી સાથે, પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી ગંભીરવિજયજી મહારાજે તેમના પવિત્ર હાથથી, તેમને આચાર્યપદ પ્રદાન કર્યું હતું. તે દિવસે, નેમવિજયજી સમગ્ર ભારતમાં પ્રવર્તમાન સંવેગી તપગચ્છના મુનિરાજોમાંના સર્વ પ્રથમ આચાર્ય બન્યાં, જેમણે શાસ્ત્રો અનુસાર યોગોદ્વહન કરવા પૂર્વક પછી આચાર્યપદ પ્રાપ્ત કર્યું. હવે તેઓ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય નેમસૂરીજી તરીકે પ્રસિદ્ધ થયાં હતા. તે શાસન સમ્રાટ બન્યા – સમગ્ર તપગચ્છના નેતા.

શાસન સમ્રાટ જ્યાં રહ્યા અને કામ કર્યું તે પ્રદેશો મુખ્ય સ્થળો મોટે ભાગે ગુજરાતના અમદાવાદ પાંજરાપોળ, ભાવનગર, મહુવા અને ખંભાત હતા.

આ સ્થળોમાં અમદાવાદ સૌથી મોખરે રહ્યું હતું. પરંતુ તમામ ચાતુર્માસમાંથી, અમદાવાદમાં વિતાવેલ ચાતુર્માસની સંખ્યા 18 હતી. અમદાવાદમાં તેમના રોકાણ દરમિયાન અહીં અને ત્યાં સ્થાપવામાં આવેલા જિનાલયો અને અન્ય ધાર્મિક સ્થળો તેમના સર્વવ્યાપી પ્રભાવની સાક્ષી આપે છે.

તેમની માતૃભૂમિ સૌરાષ્ટ્ર તેમને ખૂબ જ વહાલી હતી. તેમાં કદમબગીરી તીર્થ સૌથી પ્રિય હતું, કારણ કે તેણે ખૂબ જ પ્રયત્નો કરીને તેનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો. આ ઉપરાંત તેઓ ભાવનગર, મહુવા,  દાઠા, તળાજા, જેસર, વલ્લભીપુર, પાલિતાણા, બોટાદ અને વઢવાણ જેવા સ્થળોએ ફર્યા અને નાના-મોટા-વૃદ્ધ સૌને ધાર્મિક વિચારોવાળા બનાવ્યાં.

 આજે પણ ગોહિલવાડના શ્રાવકો ચારેય જૈન-ફિરકાઓના સાધુ-સાધ્વીઓ પ્રત્યે નિષ્પક્ષપણે તેમની ભક્તિ અને સેવા વ્યક્ત કરે છે.

શાસન-સમ્રાટ અને તેમના સમુદાય સાથે જોડાયેલા સાધુ-સાધ્વીઓના ઉપદેશોનું આ પરિણામ છે. તેવી જ રીતે ખંભાતમાં પણ તેમની પ્રેરણાથી અનેક યાદગાર કૃતિઓ થઈ છે. તેમાંના કેટલાકના નામ આ પ્રમાણે છે: મંદિરોના જીર્ણોદ્ધારો, મૂર્તિઓની સ્થાપના (પ્રતિષ્ઠા), જ્ઞાનભંડારો,  પુસ્તકાલયો, જીવદયાના કાર્યો, પાઠશાળાઓ , છ`રીપાલિત સંઘો અને તેજસ્વી વિદ્વાનો ,સમર્પિત શિષ્યો આ ઉપરાંત, તે રાજસ્થાનના મારવાડ/મેવાડમાં દૂર-દૂર સુધી જઈને ધર્મનો પ્રચાર કર્યો.

શાસન સમ્રાટના જીવનની છેલ્લી ક્ષણો…….

શાસન સમ્રાટ્ વૃદ્ધાવસ્થાને પામ્યાં હતાં. તેમના પ્રેરણાદાયી નિઃસ્વાર્થ ઉપદેશ દ્વારા અસંખ્ય ધાર્મિક કાર્યો પૂર્ણ કર્યા પછી અને નિષ્કલંક બ્રહ્મચર્ય, દીર્ઘદૃષ્ટિ અને અદ્ભુત વ્યક્તિત્વની શક્તિ દ્વારા શાસન-રક્ષા, તીર્થ-રક્ષા અને શાસન-પ્રભાવના સારા કાર્યો કર્યા પછી તેનું શરીર આરામ માટે ઝંખતું હતું, તે ખૂબ થાકેલું હતું. તેમની તબિયત સારી ન હતી. તેથી વધુ સારા સ્વાસ્થ્ય માટે તે કદંબગિરી આવ્યાં. – તે સ્થળ જે તેને અત્યંત પ્રિય હતું. તેનો ઈરાદો ત્યાં ચાતુર્માસ પસાર કરવાનો હતો  પરંતુ નગરશેઠની આગેવાનીમાં મહુવાના શ્રી સંઘે આવીને ચાતુર્માસ માટે મહુવા આવવા અને બે નવા જિનાલયોની પ્રતિષ્ઠા કરવા પ્રબળ વિનંતી કરી. શાસન સમ્રાટે ચાતુર્માસ માટેની તેમની આદરણીય વિનંતી સ્વીકારી, પરંતુ કહ્યું, “પ્રતિષ્ઠા મારા દ્વારા કરવામાં આવશે નહીં. તમે ખૂબ જ ઉત્સાહી છો, તેથી હું આવીશ.”

આમ શાસન સમ્રાટ વર્ષ 2005ના ચાતુર્માસ માટે મહુવા આવ્યાં હતાં. (1948 સી.ઇ). પર્યુષણ પર્વ સુધી બધું સારું રહ્યું. પરંતુ પર્યુષણ દરમિયાન અને ત્યાર બાદ અનિચ્છનીય સંકેતો આપતી અનેક ઘટનાઓ બની. પૂજ્યશ્રી શરીરથી નબળા અને આત્માથી સબળા પથારીવશ હતા.

પૂજ્ય ઉદયસૂરીજી મહારાજ અને પૂજ્ય નંદનસૂરીજી મહારાજ તેમના પાટની બાજુમાં, આખો સમય તેમની સંભાળ રાખતાં.

દિવાળીનો દિવસ નજીક હતો ત્યારે નંદનસૂરિ મહારાજે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું, “સાહેબ, આવતીકાલે દિવાળી છે અને બીજે દિવસે તમારો જન્મદિવસ છે. પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું, “શું! શું ! હું દિવાળીમાં બચી જઈશ?” આ શબ્દો સાંભળીને બધા સ્તબ્ધ થઈ ગયા. તેઓ અવાચક બની ગયા. પછી તે દિવસે બપોરના સમયે શાસન સમ્રાટે નંદન સૂરિને પાસે બોલાવીને કેટલીક બાબતોની ભલામણ કરી અને તેમના વિશે સૂચના આપી.

આસો વદ અમાસનો દિવસ હતો. પૂજ્યશ્રી વધુ બેચેન હતાં. સવારથી જ પૂજ્યશ્રીએ જાહેર કર્યું હતું કે તેઓ પાણી સિવાય કશું જ લેશે નહીં. તાવ, નબળાઈ અને બેચેની હોવા છતાં, તેમનો  તેજસ્વી ચહેરો, અનન્ય સમતા, શાંતિ અને ગંભીરતાથી ચમકતો હતો. શાસન સમ્રાટના અંતિમ દર્શન કરવા સેંકડો લોકો આવવા લાગ્યાં. જ્યારે તેમને ખબર પડી કે ‘દાદા’ ગુજરી રહ્યાં છે.

સાંજે પાંચ વાગ્યે આચાર્ય નંદનસૂરિ મહારાજ સાથે મુનિ શ્રી ધુરંધરવિજયજીએ પૂજ્ય શાસન સમ્રાટની ઉપસ્થિતિમાં પ્રતિક્રમણ અને સંથારા પોરીસી વગેરે સાંજની પવિત્ર ક્રિયાઓ ધ્યાનથી કરી અને તમામ જીવોની  ક્ષમા માગી.

હવે તેના ચહેરા પર અપૂર્વ શાંતિ દેખાતી હતી. જે લાગતું હતું કે તેણે મૃત્યુને વીરતાથી આવકાર્યું છે. તેણે તેના વિશુદ્ધ આત્મામાં બ્રહ્મસમાધિ સ્વીકારી છે.

આખો ચતુર્વિધ સંઘ – સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા – ઉપાશ્રયમાં એકત્ર થયો. તેઓએ મંગલ પઠન કર્યું.  સમૂહ ગીતમાં ‘ નમસ્કાર મંત્ર’ અને ‘ચત્તારી શરણં પવજ્જામિ’. પવિત્ર શબ્દો (મંત્રો) ના આ પાઠથી તેમના કાન તેમજ મનને આનંદ થયો. તેનો ચહેરો ગહન શાંતિના પ્રકાશથી છલકાઈ રહ્યો હતો, જે બધા માટે બિન-શત્રુતા દર્શાવે છે. તે સંયમના તેમના સંપૂર્ણ નિર્દોષ જીવનભરના પ્રયાસને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

બરાબર સાંજે 7.00 વાગ્યે શાસન સમ્રાટ, ગહન ગૌરવ સાથે આ દુનિયાને વિદાય આપી, અને સ્વર્ગ માટે પ્રયાણ કર્યું.

વિક્રમ સંવત 2005 ના નવા વર્ષના દિવસની શુભ સવારે તેમની અંતિમ યાત્રામાં ગામના અઢારેય આલમના હજારો માણસો જોડાયાં હતાં. આજુબાજુના ઘણા ગામડાઓ અને શહેરોમાંથી પણ માણસ ઉભરાયું, મહાશોભાયાત્રા સાથે પાલખી કાઢવામાં આવી હતી.

જ્યાં તેઓ કાલધર્મ પામ્યાં, ત્યાં એક નાનું જિનમંદિર બનાવવામાં આવ્યું.  ત્યાં તેમના ચરણસ્પર્શ સ્થાપિત થયાં. બે જિનાલય બનાવવામાં આવ્યાં હતાં.

 – એક તેમના જન્મના સ્થળ પર અને બીજું જ્યાં તેમના શરીરનો અંતિમ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યો હતો